Originele tekst? Het Keuzekruispunt is voor het eerst gepubliceerd in het Handboek Teamcoaching (2017).

Als we X tegenkomen

Stel je komt iets tegen dat jou onwelkom is. Een obstakel. Dan kun je in principe vier wegen bewandelen. Drie ervan leiden – al kost het soms moeite – uiteindelijk naar geluk. De vierde weg helaas niet. Toch kiezen veel mensen nou juist die ene. Waarom? Omdat ze vaak niet het gevoel hebben dat dat een keuze ís. Het obstakel X kan iets kleins zijn, iets wat je ergert of teleurstelt.

Je staat op en ontdekt dat het aanrecht een puinhoop is van het festijn van gisteren. Je kunt die rommel opruimen, of laten liggen en hopen dat je huisgenoot het doet. Je kunt ook op de bank gaan zitten met koffie en een krant en de rotzooi negeren. In al deze gevallen is dat aanrecht niet echt een probleem voor je. Maar als je je gaat ergeren, en mopperen, dan wel.

Als dit een eenmalige gebeurtenis is, dan staat dat je geluk waarschijnlijk niet in de weg. Als het een dagelijks verschijnsel is, dan heb je een uitdaging. Kies je voor een houding waarbij je gelukkig blijft, of ga je klagen? Wat doe je als het echt om iets groots gaat? Een baan die je haat, een relatie met veel gekibbel of een buurman die dagelijks kabaal maakt. Wellicht helpt het om je dan te realiseren dat je op het Keuzekruispunt staat.

Wat is het Keuzekruispunt?

Bijna iedereen staat dagelijks op een punt, misschien zonder het zelf te weten, waarop je kunt beslissen hoe je omgaat met iets dat je niet welkom is. Sommige mensen overkomt het meerdere keren per dag. Je kunt dan kiezen uit drie positieve mogelijkheden.

Optie 1 – Verander het! Meestal kijk je eerst of je X kunt wegnemen, veranderen, oplossen of tegenhouden. Dit is de weg waarin je invloed gebruikt, in actie komt en X tegemoet treedt. Je veegt de vlek van je jas. Je hebt een gesprek met je buurman over het nachtelijk lawaai. Of je wordt lid van de Ondernemingsraad. Deze weg kost energie, vraagt soms creativiteit en doorzettingsvermogen, afhankelijk van hoe omvangrijk en stug X is. Proactieve mensen kiezen veelal voor deze optie.

Optie 2 – Accepteer het! Hoewel de eerste optie niet altijd mogelijk is, wil dat niet zeggen dat je ongelukkig moet blijven. Je kunt X ook accepteren en loslaten. Dit klinkt wellicht te makkelijk, maar het is wel degelijk een weg naar geluk. Je besluit je over het lawaai van de buurman heen te zetten. Tenslotte mag je al zijn gereedschap lenen, en je hebt ook vaak plezier samen. Als je te maken hebt met groot verlies, is de tweede weg zelfs de meest effectieve. Tegenhouden of veranderen van X kan dan niet meer. Maar je kunt wel jezelf veranderen. Deze weg kost tijd, maar als het je lukt om X te accepteren is dat een bevrijding. En wie weet, kun je je op den duur zelfs met X verzoenen, en het omarmen. Dat scheelt behoorlijk wat stress en pijn.

Optie 3 – Verlaat het! Met de eerste twee opties vertel je nog niet zoveel nieuws. Met de derde wordt het spannender. Hoezo vertrekken? Weggaan? Ja maar, ik heb een hypotheek! Ik krijg niet zomaar een nieuwe baan! Een aantal mensen raakt alleen al bij het horen van deze optie onrustig. Begrijpelijk, want het is nogal wat. Een restaurant kun je verlaten als het eten je niet zint (en zelfs dat doen veel mensen niet!). Maar je baan opzeggen. Je partner verlaten. Dat is toch geen realistische keuze? Hier ontstaat het echte gesprek. Want ja: het is wel degelijk jouw keuze. Een keuze die moed vereist, dat wel. Want jij kiest ook voor de situatie waarin je nu zit. Voor deze baas, voor de dagelijkse sleur. Als je het niet verandert, niet accepteert of niet de rug toekeert, dan kies je – waarschijnlijk – de vierde weg. Meer smaken zijn er niet.

Optie 4 – Ga klagen! Begin met je te irriteren. Erger je aan de beslissingen van je collega, aan de trompet van je buurman. Wees verontwaardigd over het onrecht dat je ziet. Neem het ook persoonlijk. Deel dit met anderen en herhaal het regelmatig, zodra je de aandacht hebt. Leg uit dat de eerste optie – veranderen – niet mogelijk is, omdat er toch niet naar je wordt geluisterd. Omdat er oneerlijke spelletjes gespeeld worden. Leg de vinger op de zere plek, op het ego van je baas en op het onbenullige beleid van overheden. Je zult zien dat je gelijk hebt. Je laat X niet los, want het stoort je te veel. Je verlaat het niet, want je hebt toch geen keuze? Je kunt toch niet zomaar weglopen? Je kiest dus het onvermijdelijke… je ziet geen andere weg dan te gaan klagen.

Klagen is een keuze

Ja maar! zeggen sommigen: je mag toch wel een keer klagen? Ja natuurlijk. Als je belazerd wordt door een winkelier. Als je collega achter je rug om heeft gekletst. Dan roep je iemand ter verantwoording. Je geeft feedback over gedrag. Ik noem dat constructief klagen.

Maar als klagen een gewoonte wordt, een levenshouding, als iemand zich heeft vastgebeten in een onophoudelijke jammerklacht over X, dan zou je dat disfunctioneel kunnen noemen. Omdat het niets oplost en omdat je omgeving er last van krijgt. En ook omdat je een groot risico loopt uiteindelijk verbitterd te raken of op te branden.

Mensen die veel klagen hebben dat soms zelf niet in de gaten. En als ze het wel door hebben, dan kunnen ze je uitleggen dat het onvermijdelijk is. Ze roepen overtuigd, misschien zelfs verontwaardigd: ‘Ik ben kostwinner, dus ik kan mijn baan onmogelijk opzeggen! Met die man valt niet te praten, die gaat zeker niet veranderen! Het is tegen mijn geloof, dus ik kan dat nooit accepteren!’ Ze zien niet meer dat ze zelf een keuze hebben gemaakt. En daar ligt precies het aangrijpingspunt om klagers te helpen, mocht je die roeping hebben. Juist in het inzicht dat je gekozen hebt ligt namelijk ook de mogelijkheid om het slachtofferschap af te schudden.

Meer leren?

• Het Keuzekruispunt staat centraal in de workshop Coachen op Zelfsturing.
• Of kom naar Online Masterclass Zelfsturing  van een ochtend.

Meer lezen?

• Lees de toelichting bij ‘Slachtofferteams’ in het Handboek Teamcoaching.
• Vindt enkele werkvormen bij het model in het Praktijkboek Teamcoaching.