EVERGREEN ONDER DE TEAMROLMODELLEN

Teamrollen van Belbin: kleurrijk zonder kleurtjes

Het blijft leuk: elkaar etiketten geven. De populariteit van persoonlijkheidstests en teamroltests is ongekend. Elke paar jaar duikt er weer een nieuw, verbeterd systeem op. Management Drives, Real Drives, Brain Dominance, Lumina Spark, het Enneagram en alle varianten op de MBTI – Jung dimensies. Opvallend is dat ze bijna allemaal met kleurcodes werken. Dit levert soms grappige gesprekken op.

In dit artikel

‘We zijn erg geel hier’
‘Oh, volgens welk model?’

Een goeie ouwe, zonder kleurcodes, is de teamrol-test van Meredith Belbin. Hij was de eerste om drie belangrijke opvattingen zó helder voor het voetlicht te brengen:

  1. Mensen hebben behalve kennis/kunde vaak ook nog een ‘rol’ in het team
  2. In een goed team zijn mensen verschillend.
  3. Niet alle teamleden moeten intelligente uitblinkers zijn.

Op internet zijn eenvoudige zelf-tests beschikbaar. Ze zijn matig gevalideerd en betrouwbaar en eigenlijk alleen bruikbaar om het gesprek op gang te helpen. Tests die beweren dat wél te zijn, zijn vaak duurder en in mijn ogen echt niet altijd beter. De bruikbaarheid staat of valt met het gesprek dat je er met elkaar over voert.

Wat maakt het model van Belbin nu zo aantrekkelijk? Het uitgangspunt is dat iedereen die geïnspireerd wil samenwerken bepaalde kwaliteiten kan inbrengen, naast de functionele of technische vaardigheden die voor de taak nodig zijn. Belbin heeft er inmiddels jarenlang onderzoek op zitten. Zowel in laboratoriumsituaties als ‘in het wild’, zowel met observaties als met persoonlijkheidstests.

Het onderzoek startte met de observatie dat een team van uitsluitend slimme bollebozen doorgaans slechter presteert dan een team met gemiddelde, maar gevarieerde typen. Belbin benoemde eerst acht, later negen samenhangende clusters van gedrag, die hij teamrollen noemde. Met als centrale boodschap: zorg voor de juiste mix van kwaliteiten in het team. Voorkom eenzijdigheid.

De negen teamrollen zijn zeer herkenbaar en niet bedreigend. Elke rol heeft glans. Daardoor is het voor de meeste mensen goed te pruimen dat er per rol ook een aantal valkuilen wordt beschreven, die heel slim toelaatbare zwakheden worden genoemd (andere auteurs voegen daar dan weer hun ontoelaatbare zwakheden aan toe).

De Coördinator

Werd voorheen de Voorzitter genoemd omdat het een typische leider kan zijn. Maar ook andere rollen zijn geschikt om leiding te geven aan het team, zoals de Vormer. Leiding door een Voorzitter bestaat er vooral uit dat de talenten van anderen worden herkend. Een mensgerichte leider dus. De Coördinator stuurt op kwaliteiten maar heeft zelf weinig inbreng in de taakuitvoering.

De Coördinator kan het team richten op de doelstellingen en bewaakt de procedures. Hoort iedereen, stelt prioriteiten en stuurt op rollen, verantwoordelijkheden en grenzen van het team. Wordt wel getypeerd als de stabiele, volwassen factor in het team die rust en eenheid brengt. Let op: we hebben het over een teamrol en niet over een formele, hiërarchische rol. Deze hoeven in de praktijk niet samen te vallen.

Sterkten – Kan respect afdwingen. Heeft een goed oog voor ieders sterke en zwakke punten. Het vermogen anderen te enthousiasmeren en te motiveren.

Valkuilen – Niet opvallend creatief of intelligent. Draagt relatief weinig bij aan de inhoud van het werk. Wordt (mede daardoor) soms manipulatief gevonden.

De Vormer

Ook wel de Vormgever. In het Engels de Shaper. Geeft vorm en richting aan de inspanningen van het team. Is gedreven om het resultaat te halen. Wil winnen en schuwt een beetje strijd niet. Zoekt patronen in de discussie en zet het team op het juiste spoor. Vanuit deze gedrevenheid is de Vormer typisch iemand die ook de leiding kan nemen, maar dan taakgericht. Vormers hebben een sterke eigen mening over de taak. In veel teams zijn de Vormers oververtegenwoordigd en dat is nu juist een grote zwakte van die teams. Te veel van deze kwaliteit zorgt, eenvoudig gezegd, voor oorlog.

Onder managers kom ik ook veel Vormers tegen. Enorm goed dingen in gang kunnen zetten en mensen kunnen aansporen, maar minder goed in dingen afmaken. Daar is (inderdaad) de Afmaker beter in. Vormers zijn van ‘grote-stappen-snel-thuis’. Ze kunnen dan botsen met bijvoorbeeld Waarschuwers.

Sterkten – Is gedreven en overtuigd van het eigen kunnen. Kan aansturen op overeenstemming en beslissingen. Functioneert onder druk en daagt anderen uit.

Valkuilen – Kan ongeduldig en onverdraagzaam zijn ten opzichte van teamgenoten die meer beschouwend van aard zijn. Kan niet tegen vaagheid. Jaagt mensen op.

De Plant

Een rare naam, ontstaan toen men tijdens de experimenten wilde kijken wat het effect was op een team waarin men een bijzonder creatief en intelligent persoon ‘plantte’. Dat effect bleek positief te zijn. Vooral wanneer zo’n Plant niet al te dominant was. Ook bleek vaak één Plant in de groep beter te werken dan meerdere. Want die gingen elkaar onderling zitten overtuigen van hun briljante ideeën.

Dat is namelijk wat Planten doen: zij bedenken originele, creatieve oplossingen voor de problemen waar het team aan zit te klussen. Daarom heten ze ook wel Uitvinder of Innovator. Belbin schetst de Plant als een wat teruggetrokken type die plotsklaps een oplossing uit de hoed tovert. Een beetje als de karikatuur van de sociaal onhandige, maar briljante denker. Mij lijkt die typering wat overdreven.

Sterkten – Kan het probleem in een ander daglicht zetten. Is creatief en doorgaans intelligent. Geeft inspiratie en zoekt naar nieuwe mogelijkheden. Heeft verbeeldingskracht.

Valkuilen – Bemoeit zich liever niet met de uitvoering van de ideeën, is weinig praktisch, loopt het gevaar luchtkastelen te bouwen.

De Monitor

Ook Toetser of Waarschuwer genoemd. In het Engels ook de Evaluator. Is een mooi tegenwicht voor de Plant (vanwege de zweeffactor) en de Vormer (vanwege de zweepfactor). De Monitor is eveneens erg slim, maar bovendien kritisch. Hij of zij kan problemen goed doorzien en analyseren en onderwerpt aangedragen oplossingen aan een kritische evaluatie.

Het is zo iemand die liever geen resultaat heeft dan een matig resultaat. Waar anderen snel enthousiast kunnen worden van het idee dat de oplossing nabij is, is de Monitor wat koeltjes en laat hij zich niet snel van de wijs brengen. Een monitor werkt grondig en legt ook graag alles grondig uit. Een onmisbaar ingrediënt dus voor teams die in de gevarenzone van groepsdenken zitten.

Sterkten – Is sterk in abstracte analyse en kan complexe problemen goed doorgronden. Wikt en weegt. Kan objectief blijven. Is weloverwogen.

Valkuilen – Kan door zijn kritische opstelling de besluitvorming erg vertragen. Laat zich niet snel enthousiasmeren. Mist gedrevenheid. Kan afstandelijk overkomen.

Negen teamrollen in drie categorieën

De Onderzoeker

Wat de Monitor aan bezieling soms mist, levert juist de Brononderzoeker. Deze is extravert, zoekt informatie, ideeën en kennis van buiten het team. Net als de Plant zorgt de Onderzoeker voor innovatie en ideeën, maar hij of zij haalt deze niet uit zichzelf.

De Onderzoeker verzorgt de contacten van het team met de buitenwereld en laat daarbij veel sociale vaardigheid en geestdrift zien. Je krijgt wel eens het idee van een kwispelende hond. Nieuwsgierig, positief en gericht op kansen. Rent naar buiten en komt dan blij en hijgend een nieuw gevonden bot neerleggen. De Brononderzoeker wordt vaak gezien als een hartelijk en joviaal type, hoewel ik dat ook weer erg karikaturaal vind.

Sterkten – Houdt van contacten en kan goed netwerken. Is sociaal vaardig en ziet snel de waarde van nieuwe ideeën. Ruikt kansen. Kan heel goed improviseren.

Valkuilen – Geeft niet thuis als er concreet, uitvoerend werk moet worden verzet. Begint gemakkelijk en enthousiast aan iets maar laat het ook net zo snel weer vallen.

De Groepswerker

Ook een zeer sociaal figuur. In het Engels heet deze rol de Teamworker, wat ik verwarrend vind omdat juist alle rollen nodig zijn in het team. De Groepswerker verzorgt de interne communicatie in het team. Treedt bemiddelend op bij spanningen en bewaakt de teamgeest. Het is een gevoelige en ondersteunende teamrol. Hoewel ik dat niet kwantitatief onderzocht heb, is mijn ervaring dat in een team relatief vaker een vrouw zichzelf deze rol toedicht en deze ook van anderen toegedicht krijgt.

Groepswerkers zorgen voor de harmonie en de integratie in het team. Daarbij kan het nodig zijn dingen uit te spreken, al zijn sommige Groepswerkers daar juist wat huiverig voor. Zij kunnen goed omgaan met lastige mensen, bijvoorbeeld al te gedreven Vormers.

Sterkten – Kan anderen ondersteunen. Luistert goed en moedigt aan. Is gevoelig voor het groepsproces en de sfeer. Kan diplomatiek handelen. Goede luisteraar.

Valkuilen – Heeft een hekel aan harde confrontaties en stelt zich soms te zacht en besluiteloos op. Wil mensen niet kwetsen.

De Bedrijfsman (v/m)

Heette vroeger wel de Werker, maar niet veel mensen vinden dat een opwindende naam. In het Engels de Implementor, wat de lading beter dekt (en sekseneutraler is) dan Bedrijfsman. Het is de figuur die in actie komt als het praktische werk moet worden verzet. Geen team kan zonder. Het hoeft geen passieve uitvoerder te zijn, maar het kan degene zijn die besluiten omzet in concrete plannen.

In die rol wordt de Bedrijfsman ook wel de Organisator genoemd. Het zijn efficiënte, gedisciplineerde mensen met doorzettingsvermogen. Ze kijken naar wat haalbaar is en zetten het team met de benen op de grond. Wat je vaak ziet is dat mensen die door anderen snel overvleugeld worden (dominerende Vormers, Voorzitters, al te intelligente Planten en Monitoren of overenthousiaste Onderzoekers en overbezorgde Groepswerkers) zichzelf dan maar half wegcijferend in de uitvoerende hoek positioneren, terwijl dat bij navraag in een andere context (privé bijvoorbeeld) niet opgaat.

Sterkten – Heeft een praktische instelling, is gedisciplineerd en heeft gezond verstand. Geen woorden maar daden. Niet lullen maar poetsen, en meer van dat fraaie Polderlands.

Valkuilen – Is niet eenvoudig van een ingeslagen weg af te brengen. Inflexibel dus. Kan niet uit de voeten met vage, onuitgewerkte voorstellen.

De Zorgdrager

Werd eerst de Afmaker genoemd, maar dat klinkt te veel als een moordenaar. Toch vind ik deze term geschikter omdat het de persoon is die erop let dat alles tot in de puntjes wordt geregeld en dat alles netjes wordt afgemaakt. In het Engels de Completer-Finisher. Het is inderdaad iemand die zich zorgen maakt over details. Die aandacht heeft voor kleine dingen en zorgvuldig is. Zijn of haar zorg geldt meer de taak dan de relaties. Daar is de Groepswerker weer een ster in.

De Afmaker wil het team behoeden voor fouten. Is een gewetensvol type en ook het geweten van het team. Streeft naar correctheid en niet zo nodig naar glorie. Wordt in de karikatuur wel eens te veel als een zorgenmaker afgeschilderd, een stresskip dus. Goede Zorgdragers zijn zeldzaam. Vooral onder managers.

Sterkten – Zet de puntjes op de i. Voelt zich verantwoordelijk voor het eindresultaat. Heeft oog voor detail en is zorgvuldig. Houdt van orde en efficiency.

Valkuilen – Kan te lang doorzeuren over kleinigheden en de anderen te veel opjagen. Is soms te perfectionistisch. Heeft volgens Belbin kans op een maagzweer (dit verzin ik niet).

De Specialist

De negende rol die Belbin en de zijnen later toevoegden. Het is de persoon die vaak om zijn of haar bijzondere kennis en vaardigheid aan een team wordt toegevoegd. Kan in die hoedanigheid een sleutelfiguur zijn, wat lastig wordt als de kennis onmisbaar, maar verder van beperkte omvang is. De Specialist kan dan soms een te centrale positie krijgen terwijl zijn of haar rol eigenlijk beperkt is. Het kan ook een tijdelijke of af en toe wisselende rol zijn.

De Specialist is iemand die vooral met de inhoudelijke kant van de zaak bezig is. Een professional zeggen sommigen, een vakidioot zeggen anderen. Volgens Belbin kun je van Specialisten eigenlijk niet zeggen dat ze een herkenbare teamrol hebben, waardoor ik me afvraag waarom de rol zo nadrukkelijk is benoemd.

Sterkten – Levert onmisbare en/of schaarse kennis aan het team. Is door zijn of haar deskundigheid autonoom en zelfstartend: weet dus wat haar te doen staat.

Valkuilen – Richt zich soms wat te veel op het eigen, beperkte vakgebied. Heeft daardoor geen oog voor het grotere geheel en kan te gedetailleerd zijn.

Een rol hebben, spelen of kiezen?

Volgens Belbin zullen mensen doorgaans goed zijn in twee of drie rollen. Hij bedoelt authentiek goed, dus wat mensen in de vezels hebben zitten. Dit betekent niet dat mensen zich niet zouden kunnen bekwamen in de andere teamrollen. Ook kunnen teamspelers in onderling overleg besluiten dat iemand ten gunste van het team (tijdelijk) een bepaalde rol op zich neemt die hij of zij niet van nature als sterkste kant heeft. Roeien met de riemen die je hebt. Maar de beste resultaten worden bereikt wanneer de teamleden kunnen uitblinken in waar ze goed in zijn. Mede hierdoor is er wat discussie over de vraag of je het wel een teamrol kunt noemen. Een rol is namelijk meer iets wat je zou kunnen spelen en kiezen, terwijl de theorie dus juist de nadruk legt op je natuurlijke gedrag.

Dat het model niet sluitend is en ook niet definitief blijkt uit het feit dat de namen van de teamrollen door de jaren heen steeds wijzigden. En dat er later een negende rol aan is toegevoegd. Ook de clustering van verschillende rollen is langzaamaan veranderd. In de vertaling naar het Nederlands ontstaan er nog meer variaties. Het bovenstaande overzicht is zo veel mogelijk conform de officiële Belbin-lezing.

Aanverwante artikelen

Een wirwar van kleurentesten. Welk rood ben jij?

De teamroltest, horoscopen en Mondriaan

Teamsamenstelling: hoe doe je dat?

Teamsamenstelling: hoe doe je dat?

20 Modellen om naar teamrollen te kijken

Geef een reactie

Eén reactie

  1. Dat je in een team verschillende rollen hebt was voor mij duidelijk. Voor mij een eye opener dat als je gaat inzoomen de rollen heel erg divers kunnen zijn. Ook kun je dus als persoon meerdere rollen hebben in een team.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Welk account wil je maken?

Minimaal 8 tekens, 1 hoofdletter, 1 cijfer en 1 leesteken. Gebruik geen wachtwoord dat je elders ook gebruikt.

Aanmelden Ask me Anything

Zit je met een casus? Een lastige klus? Iets met je team of je rol als teamcoach of teamleider? Kom naar een online AmeA sessie, je mag alles vragen. Meld je aan! Het is van 10.00 tot 11.30. Kom wel op tijd, eerder weggaan kan.

Boek aanbevelen

Bestand delen

Je kunt een pdf-bestand delen op onze site. Een artikel, of iets anders moois. Stuur het ons en wij plaatsen het onder jouw naam op onze Download & Delen pagina.

Werkvorm posten

De instructie
Helder en in hele zinnen. Geen telegramstijl. Gebruik stappen of nummers. Of tussenkopjes in vet. Geef eventueel variaties of tips aan het eind. Doe géén copy-paste van een andere site of ander document!!

Account aanpassen

Minimaal 8 tekens, hoofdletter, cijfer en speciaal teken. Gebruik geen ww dat je elders gebruikt. 

Minimaal 8 tekens, 1 hoofdletter, 1 cijfer en 1 leesteken. Gebruik geen wachtwoord dat je elders ook gebruikt.

Minimaal 8 tekens, 1 hoofdletter, 1 cijfer en 1 leesteken. Gebruik geen wachtwoord dat je elders ook gebruikt.

Let op – als je geen bevestiging hebt ontvangen is het maken van je account niet gelukt. Je kunt dan niet inloggen.

Profiel maken of aanpassen

Leuk als je zichtbaar wilt zijn op de site. Ook klanten kunnen je profiel zien, maar alleen mensen die zijn ingelogd hebben zicht op je contactgegevens. 

  • JPG/JPEG/PNG
  • Zo vierkant mogelijk
  • Vooral je gezicht
  • Max 500kb

Review maken

Onze studenten – misschien jij ook – hebben veel aan de reviews op onze site. Help jij toekomstige studenten met jouw review? Het mag eventueel anoniem of onder pseudoniem. Veel dank!

complete opleiding voor teamcoaches
Meer informatie +

Kom kennismaken met ons!

Je wilt wellicht met ons samenwerken of je bij ons laten opleiden, maar nog even ‘gevoel’ krijgen bij wie wij zijn? Of je hebt gewoon een aantal vragen die je liever persoonlijk bespreekt?

Laten we (video)bellen!

We ontmoeten elkaar via telefoon, Teams of Zoom. Geheel vrijblijvend uiteraard. In principe neemt Martijn Vroemen contact met je op, maar je kunt ook kiezen voor andere Teamchangers.

Handleiding Zoom + mini-werkvormen

Stel je vraag!